Selvbestemt abort

Kvinner skal ha råderett over egen kropp, seksualitet og reproduksjon. Dette er en forutsetning for full kvinnefrigjøring. Tilgang til prevensjon og lovlig trygg abort, gode ordninger for svangerskap, fødsel og barsel er viktige for kvinners helse.

Loven om selvbestemt abort ble innført i 1979, men loven blir ofte utsatt for ulike former for angrep, blant annet med forslaget om reservasjonsrett for helsepersonell. Kvinnefronten mener at kvinner skal ha rett til å avgjøre dette spørsmålet selv, gjennom hele svangerskapet. Vi er sterkt imot at kvinner som ønsker abort blir satt i en særstilling ved at helsepersonell kan reservere seg mot å utføre inngrepet. For oss er det helt grunnleggende at kvinner selv skal bestemme hvor mange barn de vil sette til verden. Å nekte kvinner fosterreduksjon er et angrep på abortloven. Kvinnefronten stoler på kvinners evne til å ta de rette valgene for seg i sin situasjon, og vil ha vekk abortnemndene.

Kvinner, både i Norge og ellers i verden lever under ulike forhold, og har ulike behov for prevensjon ut i fra livsstil, seksuell praksis, hygieniske forhold o.l. For å ta riktige og selvbestemte valg om prevensjon trenger hver kvinne god informasjon om de ulike prevensjonsmetodene som er tilgjengelige, slik at hun kan velge en metode som passer henne. Kvinnefronten vil ha gratis prevensjon og menskopp til alle kvinner.

Les de siste sakene om abort

Trygg abort, prevensjon, svangerskap og fødsel er viktige for kvinners helse over hele verden. Og for å oppnå dette samarbeider vi med : Women’s Promotion Centre (Tanzania), Women on Waves/Women on Web (Nederland), Women Helps Women (Nederland), WGNRR (Fiji), WARMI (Peru).

Vi har rettighetene til å vise dokumentaren om Women on Waves – “Vessel” – Les mer om denne her.

Les også hefte laget av Kvinnefronten: Myten om det vanskelege valet

Litt om Aborthistoria i Norge:

Kampen for abort har vore ein lang og kronglete veg. Men i dag kan norske kvinner vera trygge for strikkepinnane og illegale abortprosedyrar som sette helsa til kvinnfolk i fåre og gjekk ut over sjølvrespekten deira.. Me har rett til sjølvbestemt og gratis abort.

Katti Anker Møller vert rekna som mor til den moderne abortkampen i Noreg. I byrjinga av det tjuande hundreåret var abort straffbart, men ingen straffetrugsmål har hindra kvinner i å skaffa seg abort. Katti Anker Møller hadde lenge arbeidd for seksualopplysning, prevensjon, abort og rettane til ugifte mødre og “uegte” born.

Prevensjon og abort har alltid vore to sider av same sak. Dei tidlege abortmotstandarane kjempa mot kunnskapar om og spreiing av prevensjon. Prevensjon ville gjera kontrollen med seksuallivet til kvinnene mykje vanskelegare enn før. I dag er det lettare å sjå at abortmotstanden og motstanden mot prevensjonsmiddel fyrst og fremst retta seg mot frigjeringa av kvinna.

På 1930-talet såg ein at den gjeldande abortlova ikkje var i takt med røyndomen, og ein ynskte ei ny lov. Lovframlegget var daudt alt før det vart offentleggjort. Oppslutnaden om abortmotstandarane var for stor. Både tilhengjarane og motstandarane var samde om at kåra for mødrene måtte betrast, men hovudbodskapet til motstandarane var: “Nei til mord” og “Vern om det ufødde liv”. “Vern om ufødd liv” føreset at det ufødde livet er truga av nokon. Motstandarane føresette at fosteret i fyrste rekke trong vern mot mora, at gravide kvinner er potensielle mordarar, at foster treng eit ålment vern mot mødre.

På 1930-talet og under krigen var fødselstala låge. Nazistane/fascistane stengde mødrehygienekontora og ville ha barnetala opp, på same tid som det kom lov om sterilisering av “samfundsfarlige og arvelig belastede individer”.
Fyrst i 1964 tredte ei lov om svangerskapsavbrot i kraft. Lova ga høve til å avbryta svangerskapet fortrinnsvis innan utgangen av tolvte veke, ut frå medisinske, arvemessige og humanitære indikasjonar, utan søknads- og ankerett for kvinna.
Lækjaren kunne nekta å fremja søknaden for kvinna til lækjarnemnda dersom han fann at det var tilstrekkjeleg tungtvegande grunnar. I prinsippet kunne han avstå frå å fremja søknaden. I nemnda møtte kvinna utan forsvarar og vitne til det som skjedde. Det vart heller ikkje ført referat. Ankeretten var reservert lækjaren som hadde sendt søknaden via fylkeslækjaren, og ikkje kvinna. Abortlova definerte abort som eit medisinsk problem som måtte avgjerast av lækjarar, dei som er ekspertar på området. På det viset vart abortsøkjande kvinner behandla som ein mellomting mellom sjuke menneske og moglege forbrytarar.

Frå kring 1970 vart abortsaka sentral i det ålmenne ordskiftet. Kvinnekamp og misnøye med den varierande praksisen førte til krav om endring av lova. Frå dei kristne si side vart kampen frå då av fyrst og fremst retta mot kvinna sin rett til sjølvbestemt abort. Det kunne opna slusene for abort og umoral.

Då spørsmålet vart handsama i Stortinget i 1974 var det klårt at fleirtalet ynskte ei endring av lova, men framlegget om sjølvbestemt abort vart nedstemt med ei røysts overvekt. På grunnlag av dette ordskiftet vart det fremja og vedteke ei kompromisslov mai 1975 som ga kvinner rett til abort på sosiale grunnar, søknads-og ankerett for kvinna, abort vart avkriminalisert og helsepersonell fekk reservasjonsrett. Det førte til at det fanst sjukehus som ikkje utførte abort. I dag har fylkeslækjaren ei plikt til å sørgja for at ein skal kunne få utført abort på alle sjukehus.

30.mai 1978 vart lova om sjølvbestemt abort før 12. svangerskapsveke røysta gjennom i Stortinget med ei røysts overvekt. Det vart ikkje føreslått endringar i søknads- og handsamingsprosedyre for svangerskapsavbrot etter 12. veke, og framleis er abortsøkjande kvinner den eineste pasientgruppa som kan verta tvungen til å reise bort av di helsepersonell kan reservera seg frå å ha noko med henne å gjera.

Motstandarane hadde og har ikkje lagt ned stridsøksa. I 1983 kom det eit framlegg om å revidera den eksisterande abortlova med å introdusera tvungen rådgjeving, men framlegget vart stogga av Odelstinget og kom aldri opp til røysting (Skjeldestad 1995).

I samband med St.meld. nr.25, “Om mennesker og bio-teknologi” i 1993, kom abortsaka opp på nytt. Dette kom av den raske utviklinga av ny teknologi som kan fortelja om malformasjonar hjå fosteret og gen (Skjeldestad 1995). Abortmotstandarane let ikkje sjansen gå frå seg, og det kom eit framlegg til ny paragraf 95a i Grunnlova:
“Menneskeværdet skal være ukrænkelig. Enhver har Ret til Liv og legemlig integritet fra Undfangelse til naturlig Død”(Ringheim 1995). Ein slik definisjon av livet ville gjera abort til mord. Framlegget fall.

I 1997 vart det oppdaga at Rikshospitalet truleg sidan 1972 hadde hatt ein praksis med å senda namnelister på alle kvinner som hadde teke abort til ein gravlund i Oslo. Oversendingane vart gjort utan samtykke frå kvinnene. Dette må reknast som eit overgrep mot desse kvinnene og mot personvernet generelt.. Tre gonger årleg sendte Rikshospitalet samlekasser med foster og namnelister over kvinner som hadde abortert i perioden (NTB 1997).

Før og etter striden om sjølvbestemt abort meinte mange at folk ville verta meir skjødeslause med bruk av prevensjonsmidlar når det “berre” var å ta abort dersom ein vart gravid. Det viste seg at innføringa av sjølvbestemt abort ikkje førte til ein auke i aborttalet. Norske helsestyresmakter har i ettertid overvaka abortsituasjonen og sett i gang tiltak for å førebyggja uynskte graviditetar. I 1995 kom St. melding nr 16, også kalla Abortmeldinga. Det er viktig å merka seg den ideologiske endringa som regjeringa står for når dei no har endra formuleringa “førebygging av uynskte svangerskap” til “abortførebyggjande tiltak” som det heiter i den siste kampanjen deira.

I 1998 markerte ein 20 år med abortlova med ein konferanse. Leiarane for dei politiske ungdomspartia var inviterte til paneldebatt: “Har me sjølvvald abort om 20 år?”. Dei unge mannlege politikarane uttrykte støtte til lova, men samstundes var dei redde for at dei kunne verta hindra i å verta fedre når dei ynskte det. Dei kjende seg ikkje jamstelde med kvinner. Ingen av dei ville eller kunne svara på kva som skal til for at ei kvinne skal fullføra eit svangerskap mot si eiga vilje, men skjeletta rasla i skapet.

Røynslene med ulike abortlover og praksis viser tydeleg av det er kvinna som er det beste vernet til fosteret. Sjølvvald abort er den einaste lova som vernar kvinna mot ufrivillig abort. Gratis abort er den beste ordninga for å sikra gode tilhøve for alle kvinner som tek abort, ikkje berre for dei rikaste.

Straffelova av 22. mai 1902 § 245
“Kvinde, der ved fordrivende Midler, eller paa anden Maade retsstridig dræber det Foster, hvormed hun er svanger, eller medvirker hertil, straffes for Forsterfordrivelse med Fængsel indtil 3 Aar. Gjør nogen anden end Moderen sig skyldig i Fosterfordrivelse eller medvirkning hertil, straffes han med Fængsel i mindst 2 Aar, men fra 6 Aar indtil på Livstid, saafremt hun som Følge av Forbrydelsen omkommer” (Aanesen 1981).

Ord om abort
Katti Anker Møller: Grundlaget for al frihet maa være raadighet over egen kropp og hvad i den er. Naar derfor en kvinde vælger at sætte sit eget liv paa spil for at fri sig fra en situasjon. som i hendes øine er uholdbar, da maa hun være berettiget til det. […] Hensynet til det begynnende foster, den plantelignende ansamling av stof og væske i en kvindes indre, uten følelse eller bevissthet, kan ikke veie op mot de krav, der kan gjøre sig gjældende hos et voksent menneske midt i livets kamp (Aanesen 1981).

Fakta om abort i Noreg

Lov om svangerskapsavbrot vart vedteken 30. mai 1978. Sidan 1979 har kvinner hatt rett til gratis, sjølvbestemt abort innan utgangen av 12. svangerskapsveke.

Lova har ikkje ei absolutt øvre grense fastsett i svangerskapsveker. Men etter 12. veke må ein få søknaden gjennomgått av ei nemnd, og det er føresett at etter utgangen av 18. svangerskapsveke skal det føreliggja særleg tungtvegande grunnar (St. melding 16 1995).

Talet på svangerskapsavbrot i høve til talet på kvinner i fruktbar alder har vore stabilt frå 1979-94, men med 10% nedgang mellom 1989-94 (St. melding 16 1995). Reduksjonen har kome blant gifte kvinner, medan han har vore uendra mellom ugifte kvinner. Ugifte kvinner hadde høgare abortrater enn gifte kvinner i alle aldersgrupper (Skjeldestad 1995).

Det vanlegaste inngrepet er kirurgisk; utviding av livmorhalsen og tømming av livmora ved hjelp av vakuumsug. Inngrepet vert gjort poliklinisk (dagkirurgi) og vanlegvis under full narkose. Inngrepet er ressurskrevjande av di ein treng ei rad ulike kategoriar av helsepersonell som sjukepleiar, anestesisjukepleiar, anestesilækjar, gynekolog, operasjonssjukepleiar og personale spesialisert på postoperativ overvaking. I tillegg finst medisinsk abort. Då nyttar ein abortpilla Mifegyn, RU 486 som er utvikla i Frankrike, der ho vart nytta ved 1/3 av alle abortar i 1994 (St. melding 16 1995).

Abortpilla gjev kvinna betre kontroll over prosessen, og er mykje mindre ressurskrevjande enn kirurgisk abort. Pilla må nyttast før utgangen av 9. svangerskapsveke. Kvinna tek tre tablettar Mifegyn og i løpet av dei neste to dagane vil slimhinna i livmora løsna og støytast ut som ved menstruasjon. Innan to dagar etter inntaket av Mifegyn får kvinna ei stikkpille med prostaglandin i skjeden. Det får livmora til å trekkja seg saman og tømma seg. Gjennomsnittleg varer blødninga i 11 dagar og er som ein kraftig menstruasjon.

Overlækjar Ole Erik Iversen ved Haukeland sjukehus meiner ein kan redusera talet på kirurgiske abortar med 90 prosent med optimal bruk av angrepille og abortpille (Folkvord 1999a). Argumentet om at det vil gjera abort “for lettvint”, fortel at det framleis er knytt ei moralsk vurdering til abort, som ikkje heftar ved andre former for medisinsk behandling.

Fakta om abort

75% av abortane skjer innan utgangen av 9. veke. 97-98% innan 12. veke.
Det samla fruktbarheitstalet er på 1,87.
Gjennomsnittsalderen for fyrste fødsel er 27 år.
Aldersgruppa med størst aborthyppigheit er 20-24 år.
Talet på svangerskap som har endt med abort har variert mellom 19 og 23 prosent.
Dei høgste aborttala har ein i Oslo og dei lågaste i Agderfylka, Rogaland, Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal og Hordaland.

(St. melding 16 1995)

Fakta om abort i verda

Abort vert utført i alle land – lovleg eller ulovleg. Tilgangen på abort-statistikkar varierer frå land til land. Ikkje uventa er dei mest fullstendige statistikkane frå land der aborten er lovleg.

Gjennomgående liberalisering
Sjølv i land med særs restriktiv lovgjeving er abort stort sett tillate dersom livet til kvinna er i fåre. Sidan 1985 har 19 land liberalisert abortlovgjevinga si monaleg. Sør-Afrika liberaliserte lova drastisk i 1994 slik at ho no er på line med den norske, og berre Polen har gjort tilgangen vanskelegare. I Aust-Europa har åtaket på abort og reproduktive rettar vore eit av paradoksa i dei nye demokratia. Kvinna sitt høve til å få abort er ikkje berre påverka av lovgjevinga, men av korleis lovene vert tolka, korleis dei vert handheva og kva haldning det medisinske samfunnet har i høve til abort. Det ser ut til at ein global trend mot liberalisering av abortlovgjevinga som var observert før 1985, held fram (Rahman, Katzive, Henshaw 1998). Resultata frå Kairo- og Beijing-konferansane ber preg av ei positiv utvikling. Særleg vart det gjort store framsteg i åra 1994-97. Den finansielle krisa i mange utviklingsland frå 1997 og nedgangen i bistand har derimot seinka denne utviklinga og viser at reproduktive rettar i stor grad er for dei rike (6 Billion 1999).

I Egypt tillet lova abort berre dersom livet til kvinna er i fåre. Likevel trur ein at det skjer minst ein halv million illegale abortar berre i hovudstaden Kairo kvart år. Dei fleste av desse gravide jentene er unge og ugifte. Islam aksepterer ikkje seksuelle samband utanfor ekteskapet, men truleg har rundt 90% av ungdomen likevel prøvd ut seksualiteten sin på ein eller annan måte (Wiese 1995).

Tolking av lover gjev ulik praksis
Ulik tolking og bruk av lovteksten gjer at lova ikkje alltid gjev eit rett bilete av røynda. Sjølv om abort til dømes er lovleg i India på fleire grunnlag, er lova ganske spesifikk når det gjeld kvar og kva for helsepersonell som kan utføra prosedyren. Det gjer at abort ikkje er tilgjengeleg mange stader på landsbygda, og ein trur difor at dei fleste abortar vert utførde på stader og av personell som etter lova ikkje er autorisert til å utføre abort. I Bangladesh tillet dei derimot abort berre for å redda livet til kvinna, men tilgangen på menstruasjonsregulering (utsuging og tømming av livmora som vert utført for hand med ei sprøyte og ein hol plastikktube, og som vanlegvis vert gjennomført utan at graviditet er påvist) tryggar god tilgang på abort innan åtte veker frå siste mens (Rahman, Katzive, Hensaw 1998).

I tillegg til at tolking av lovtekster og ulik praksis gjev variert tilgang til abort, er utdannings- og kunnskapsnivået når det gjeld prosedyrane kring abort hjå helsearbeidarane ulike. Tilgang på utstyr, lokale og hygiene er heller ikkje lik. Det gjer at helserisikoen knytt til inngrepet varierer, og kvinner kan stå andsynes ymse komplikasjonar. Haldningane i samfunnet og hjå helsearbeidarane knytt til abort og den aborterande kvinna kan gjere at dei bremser prosessen. Kanskje gjev dei ikkje kvinna abort innan fristen, eller dei nyttar ikkje dei mest skånsame metodane. Dessutan har ikkje alle land eit offentleg tilbod slik me har i Noreg, men stør seg på det private. I alle land kan ein få utført ein abort dersom ein har pengar. Dette skaper eit skilje mellom rike og fattige. I Spania utfører dei i praksis knapt ein einaste abort på dei offentlege sjukehusa, trass i at abort er lovleg ved fåre for mors liv, misdanningar på fosteret og valdtekt. I staden går dei spanske kvinnene som har råd til det til private klinikkar og får utført ulovlege abortar til ein høg pris.

Fakta om abort:

20-30% av alle svangerskap endar i abort.
I 1987 rekna ein med at det var utført 26-31 millionar lovlege abortar og 10-22 millionar ulovlege abortar på verdsbasis (Skjeldestad 1995).
61% av verdsbefolkninga bur i land der provo-sert abort er lovleg på eit eller anna nivå.
25% bur i land der abort er generelt forbode – 54 land lokalisert hovudsakleg i Afrika og Latin-Amerika (Rahman, Katzive, Henshaw 1998).

Kjelder

Appelman, Simone og Fenneke Reysoo (red). Everything you always wanted to know…, Lexicon and comments on the new population concepts from a gender perspective. Oegstgeest: Vrouwenberaad Ontwikkelingssamenwerking 1994
Apold, Anne Berit. Informasjon og rådgjeving i Alternativ til Abort i Norge (AAN), Delrapport 3 fra prosjektet “Evaluering av rådgivningsvirksomheten i forbindelse med svangerskapsavbrudd.” Studia A/S Fagbokhandel, Universitetet i Bergen 1998
Austenå, Ann-Magrit. Aldri abort-omkamp i Høyre. Dagbladet, 11.05.1995
Austveg, Berit og Johanne Sundby (red). Befolkningspolitikk mot år 2000. TANO. Oslo 1995
6 Billion, a time for choices. The state of world population 1999. New York: United Nations popultaion fund, 1999
Brodin, Elin. Abort – hva med den svakeste part? Aftenposten, 09.11.1995
Brügger, Niels, Knut Ove Eliassen og Jens Erik Kristensen (red): Foucaults masker. Spartacus Forlag. Oslo 1995
Ellingsen, Lajla. Hvis gode råd blir tvang. Klassekampen, 20.04.1996
Ericsson, Kjersti. Prolog. Abortloven 20 år. Likestillingssenteret 1998
Faludi, Susan. Det store tilbakeslaget, 90-åras kvinnebilde. Aschehoug 1993
Fjær, Svanaug. Faglig offentlighet om abort og rådgivingsspørsmål, Delrapport 4 fra prosjektet “Evaluering av rådginingsvirksomheten i forbindelse med svangerskapsavbrudd”, Studia A/S Fagbokhandel, Universitetet i Bergen 1998
Folkvord, Magnhild. Strid om angrepille. Klassekampen, 21.05.1999a
Folkvord, Magnhild. Null abort er lik null sex, serien: Fryd – frykt, fruktbarhet. Klassekampen, 10.07.1999b
Gulbrandsen, Pål. Prenatal diagnostikk – trygghet eller trussel? Tidsskr Nor Lægeforen nr. 4, 2000; 120:516-524
Hadley, Janet. Å gjøre abort forferdelig. Innlegg halde på internasjonal abortkonferansen i Amsterdam. Klassekampen 30.04.1996
Helsetilsynet. Helserett-info 2/99
Henriksen, Sissel. Mord, moral, medisin og mørkemenn. Klassekampen 04.03.2000
Hope, Magnhild Kvamsdal. Helse for henne, Selvvalgt eller spontan – abort kan utløse en smertefull sorgreaksjon. Henne, 1998
Horne, Marit. På tvers av tabuer. Kvinner og klær nr 1-98. 1998IPPF. Guidelines, International Planned Parenthood Federation Charter on Sexual and Reproductive Rights 1995
IPPF. The Human Right to Family Planning and Reproductive Health. International Planned Parenthood Federation. London 1998a
IPPF. Vision 2000, Inernational Planned Parenthood Federation Strategic Plan. London, 1998b
Klassekampen, 25.09.1995, leiar: Abort-grense
Morken, Johannes. Abort – prevensjon og menneskerett. Vårt Land 26.01.2000
NSSR. Seksuell og reproduktiv helse blant ungdom i Norge før og nå, Norsk forening for samliv,seksualitet og reproduktiv helse, 1997
NTB. Omstridte navnelister etter abort. Aftenposten, juni 1997
Ones, Torunn og Kari Tove Elvbakken, Sykehusenes informasjon og tilbud om veiledning i forbindelse med abortinngrep, Delrapport 2 fra prosjektet “Evaluering av rådgivningsvirksomheten i forbindelse med svangerskapsavbrudd”, Studia A/S Fagbokhandel, Universitetet i Bergen 1998
Rahman, Anika, Laura Katzive and Stanley K. Henshaw. A global review of laws on induced abortion, 1985-1997
International family planning perspectives 1998; 24, nr.2
Rapport frå Fns 4. verdskonferanse om kvinner. Beijing, 4.-15. september 1995. Barne og familedepartementet, Oslo 1996
Ringheim, Gunnar. Kjendisaksjon mot abort. Dagbladet, 15.02.1995
Skartveit, Hanne. Abortdebatt på avveier. VG, 1995
Skjeldestad, Finn Egil. Induced abortion: timetrends and determinants, Tapir 1995, Det medisinske fakultet ved universitetet i Trondheim
Spence, Thomas. Sp.-kvinner i strid om abort. Aftenposten, 16.02.1995
Stenvoll, Dag. Abort og politikk. Alma mater, 1998
St melding nr. 16 (1995-96) Om erfaringer med lov om svangerskapsavbrudd mv.
Tofteng, Cecilie. Abortpillen – en enkel løsning? Det Nye, Januar 1999
Wiese, Ingeborg. De farlige abortene. Klassekampen 01.07.1995
Wilhelmsen, Rita. Sexy, frigjort og fornuftig – slik er norske jenter i dag. Det Nye, desember 1996
Yssen, Ingunn. Abortloven 20 år, Bulletine 2-98. Senter for kvinneforsking, Universitetet i Oslo
Aanesen, Ellen. “Ikke send meg til en “kone”, doktor.” Fra 3 års fengsel til selvbestemt abort. Forlaget Oktober A/S. Oslo 1981

Tilbake til oversikt